Hiện nay, trong một số loại ung thư, người ta đã xác định được các đột biến gene quan trọng có vai trò cốt lõi trong việc phát triển khối u (driver mutations). Các thuốc nhắm đích (targeted therapy) ngăn chận tín hiệu liên quan tới đột biến đó cũng đã được nghiên cứu ứng dụng và chứng minh hiệu quả rõ rệt trong nhiều trường hợp.

Phương pháp Giải trình tự Gen thế hệ mới đã được nghiên cứu trên 682 bệnh nhân ung thư phổi Giai đoạn III và IV. Kết quả cho thấy có 47 bệnh nhân được phân tích đột biến gen trên cả 2 loại mẫu FFPE và ctDNA, phương pháp này đạt 69% ý nghĩa trong điều trị đích cho bệnh nhân ung thư phổi thay vì chỉ có 37% như các phương pháp bình thường. 

Với các cặp đôi “chất chỉ thị-trị liệu nhắm đích” (marker-targeted therapy) như vậy, nhiều loại ung thư đã và đang đuợc điều trị theo hướng cá nhân hoá và chính xác hơn ngày xưa dựa trên các đặc điểm sinh học và di truyền của từng bệnh nhân.

Sự xuất hiện và tích tụ các đột biến gene

Ngày càng có nhiều cặp đôi được phát hiện , và dù với tần suất rất thấp hoặc không…biết, người ta ngày càng muốn khảo sát xem khối u có mang đột biến nào mà có thể được nhắm tới bằng thuốc đích không (actionable mutation). Vì việc xét nghiệm cả trăm loại marker bằng phương pháp truyền thống (Hóa mô miễn dịch, PCR, FISH,…) là bất khả thi hoặc rất tốn kém, giải trình tự gene được cho là giải pháp khả dĩ hơn (đỡ tốn hơn nhưng vẫn còn mắc).

Gần đây, nhiều báo cáo cho thấy việc dùng thuốc đích chọn lọc nhờ việc giải trình tự gene có thể mang lại kết quả điều trị tốt hơn tiếp cận truyền thống (mặc dù tốt hơn một chút hay “nhiều chút” so với số tiền bỏ ra vẫn đang được tranh cãi). Tháng 11 năm ngoái, FDA (Hoa Kỳ) đã cho phép các bác sĩ lâm sàng sử dụng một xét nghiệm giải trình tự gene trên mọi bệnh nhân ung thư đặc (solid tumor) giai đoạn III/IV. Điều này gợi ra rất nhiều kỳ vọng cho bệnh nhân ung thư, nhất là khi lâm vào tình huống không có nhiều lựa chọn điều trị.

Ở Nhật Bản, ngay cả khi giải trình tự gene được thực hiện miễn phí với tiền quỹ của vài nghiên cứu toàn quốc, tìm ra 58-67% ca bệnh có thể có lợi nhờ thuốc đích thì chỉ 10-15% người bệnh được điều trị với thuốc đích. Đó là vì số thử nghiệm lâm sàng với thuốc nhắm đích ở Nhật Bản ít hơn nhiều so với Hoa Kỳ (304 so với 5564) và hầu như không có chế độ và hỗ trợ tài chính cho việc dùng thuốc ngoài chỉ định bảo hiểm. Ngoài ra, quy trình xét cho dùng thuốc theo yêu cầu bệnh nhân thường mất 3-6 tháng và nhiều bệnh nhân không chờ được tới lúc đó. Phần lớn bệnh nhân không tiếp cận được với thuốc vì giá quá mắc, ở xa nơi thử nghiệm lâm sàng, hoặc vì chức năng gan, thận và sức khoẻ tổng trạng không đủ để vào thử nghiệm lâm sàng.

Vì một phương pháp chỉ được bảo hiểm chi trả khi nó chứng minh được sự cần thiết và sự hợp lý, xét nghiệm này chưa được bảo hiểm chi trả ở Nhật Bản. Hiện nay, ngoài phạm vi thử nghiệm lâm sàng, một số trung tâm ung thư đang cung cấp dịch vụ xét nghiệm này cho một số bệnh nhân không có hoặc không còn điều trị tiêu chuẩn. Đó là những bệnh nhân chẳng may bị ung thư dạng hiếm, ung thư không rõ nguyên phát hoặc các dạng ung thư phổ biến hơn nhưng bị lờn hết thuốc. Vì mọi thứ là tự túc, và quá trình xin thuốc điều trị sau đó mất từ 3-6 tháng, chỉ những bệnh nhân còn khỏe mạnh và có điều kiện tài chính khá mạnh mới làm giải trình tự để tìm vận may.

Giải trình tự gen đã giúp các nhà khoa học có được bức tranh tổng thể, chi tiết về các tiến hành xét nghiệm. Qua đó, họ phát hiện những gen bất thường liên quan tới khởi phát bệnh. Thậm chí cả những dạng đột biến gen hiếm gặp trong thực tế. Phương pháp này  cũng giúp đem tới nhiều thành công khi xác định nhiều đột biến mới của các dạng ung thư. Từ ung thư tuyến tụy, bàng quang, ung thư phổi, ung thư vú,... Thậm chí là tầm soát ung thư nhờ giải trình tự các mẫu sinh thiết lỏng.

Nhìn về Việt Nam, nhiều báo cáo nói rằng tiếp cận thuốc đích ở nước ta còn khó khăn hơn và thường chậm hơn các nước tiên tiến từ 3-7 năm. Vì nhiều bệnh nhân đã không còn đủ khỏe khi tiến hành xét nghiệm, một số bác sĩ đang vận động đưa xét nghiệm này vào dạng bảo hiểm để bệnh nhân có thể khảo sát đột biến gene sớm hơn. Nếu không có hệ thống hỗ trợ tiếp cận thuốc kịp thời, hoặc không đủ tiềm lực tài chính thì giải trình tự gene chẳng khác nào làm biết mà “Lực bất tòng tâm”